day 2 : સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના દાવથી હારી ગયા મોહમ્મદ અલી જિણા

દિવસ બીજો : 2 ઓગસ્ટ 1947

ભારતની આઝાદી ની ગાથા : સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના દાવથી હારી ગયા મોહમ્મદ અલી જિણા

આ લેખ શા માટે વાંચવો?

• બે ઓગસ્ટ 1947 ઈતિહાસ જાણવા માટે
• આઝાદી સમયે શા માટે ખાસ હતું 17 યોર્ક રોડ?
• ભાગલા માટે કેવી ચાલ રમ્યા હતા જિણા?
• ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રી માટે કેમ મહત્વપૂર્ણ હતી 2 ઓગસ્ટ?

આજે ખૂબ જ ગરમી છે. શરીરમાંથી નીકળતો પરસેવો સુકાતો નહોતો. લ્યુટિયન્સે દિલ્હીને સ્થાયી કરવામાં હરિયાળીની ખૂબ કાળજી લીધી છે, પરંતુ આ વૃક્ષો પણ આજની ગરમીમાં કોઈ રાહત આપવા સક્ષમ નથી. તેમની છાયામાં પણ રાહત નથી મળી રહી. ખબર નહી કેમ આનું કારણ હવામાન છે કે પછી દેશની સ્થિતિની અસર છે.

આજે શનિવાર, તારીખ છે 2 ઓગસ્ટ 1947. સ્વતંત્રતા નજીક આવી ગઈ છે, પરંતુ હવે તેના વિશે વિચારીને ખુશ થવાનો સમય નથી. લાહોર, રાવલપિંડી, પેશાવર, ચટગાંવ, ઢાકા અને અમૃતસરમાં રમખાણોને કારણે સ્થિતિ વણસી છે. આ સ્થળોથી સેંકડો કિલોમીટર દૂર દિલ્હીના 17 યોર્ક રોડના બંગલામાં રમખાણોના સમાચાર પણ વાતાવરણને અસ્વસ્થ બનાવી રહ્યા છે. અત્યારે 17 યોર્ક રોડ દેશની રાજનીતિનું કેન્દ્રબિંદુ છે. નામાંકિત વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ અહીં રહે છે. એવું કહેવાય છે કે એડવિન લુટિયન્સે 17 યોર્ક રોડથી જ દિલ્હીનું નિર્માણ શરૂ કર્યું હતું. હવે આ રોડ પરથી નવ ભારતનું નિર્માણ પણ શરૂ થઈ રહ્યું છે.

નેહરુ આ દિવસોમાં ખૂબ જ વ્યસ્ત છે. તેમની સામે અનેક સવાલો છે - જેેમ કેે, રાષ્ટ્રગીત કેવું હશે, કેબિનેટમાં કોને રાખવા જોઈએ, કેવો ડ્રેસ પહેરવો જોઈએ, કોને એમ્બેસેડર-હાઈ કમિશનર બનાવવા જોઈએ? આ પ્રશ્નો અંગે 17 યોર્ક રોડ સ્થિત નિવાસસ્થાને ચર્ચાઓ ચાલી રહી છે. આવી જ સ્થિતિ ક્વીન વિક્ટોરિયા રોડ પર આવેલા ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદના નિવાસસ્થાનમાં પણ છે. ડૉ.રાજેન્દ્ર બાબુ આઝાદ ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ બનવા જઈ રહ્યા છે.



આપણે એક બીજા મહત્ત્વના સ્થળની મુલાકાત લેવાનું તો ભૂલી જ ગયા, સ્થાન છે ઔરંગઝેબ રોડ પર સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલનું નિવાસસ્થાન. અહીં આજે એક પત્ર આવેલો છે અને એવું લાગે છે કે તેમાં કંઈક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ લખવામાં આવ્યું છે. ચાલો પ્રેષકનું નામ જોઈએ - નામાંકિત વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ. સરદાર પટેલે ખુલ્લો પત્ર વાંચ્યો. તેમને સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ ગૃહમંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે.

દિલ્હીની બહાર લગભગ 550 કિમી દૂર લખનૌમાં સ્થિતિ તંગ છે. આપણા ઉત્તર પ્રદેશનું નામ હજુ સંયુક્ત પ્રાંત છે. અહીં હિંદુ મહાસભાએ રમખાણોના વિરોધમાં 'ડાયરેક્ટ એક્શન'નું બ્યુગલ વગાડ્યું છે. જો કે, શાંતિ જાળવવા માટે હિન્દુ મહાસભાના નેતાઓની રાત્રે જ ધરપકડ કરવામાં આવી છે. મહાસભાએ ડાયરેક્ટ એક્શન શબ્દ મુસ્લિમ લીગ પાસેથી ઉધાર લીધો છે. કલકતામાં 1946માં ભયાનક રમખાણો થયા હતા. ત્યારબાદ મુસ્લિમ લીગે આ શબ્દનો ઉપયોગ સંગઠન સાથે જોડાયેલા લોકોને ભડકાવવા માટે કર્યો હતો.

આ બધાની વચ્ચે વિભાજનની તૈયારીઓ પણ ચાલી રહી છે. સરદાર પટેલ ક્યા પ્રાંતો ભારતમાં જોડાઈ રહ્યા છે અને કયા પાકિસ્તાનમાં તેના પર ચાંપતી નજર રાખી રહ્યા છે. વિભાજનમાં ભારતનો વિષય સર પેટ્રિક પાસે છે. પટેલના કહેવા પર વી.કે. મેનને પેટ્રિકને પત્ર લખ્યો છે કે મૈસુર, બરોડા, ગ્વાલિયર, બિકાનેર, જયપુર અને જોધપુર ભારતનો ભાગ બનવા માટે સંમત થયા છે. હૈદરાબાદ, ભોપાલ અને જૂનાગઢ ભારતમાં જોડાવા માંગતા નથી. પટેલ આ ત્રણ રજવાડાઓ પર પોતાનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યા છે.

બીજી તરફ મોહમ્મદ અલી ઝીણાની નજર આર્થિક રીતે સમૃદ્ધ હૈદરાબાદ અને ભોપાલ પર પણ છે. ખરેખર, નવાબ હમીદુલ્લાહ અને ભોપાલના ઝીણા સારા મિત્રો છે. ભોપાલમાં ભલે મુસ્લિમ શાસક હોય, પરંતુ અહીંની વસ્તીમાં હિંદુઓની ટકાવારી 80% જેટલી છે. ભૌગોલિક રીતે તે ભારત માટે પણ યોગ્ય છે. પરંતુ, ભોપાલના નવાબે રજવાડાને સ્વતંત્ર રાખવા માટે તેમના મિત્ર ઝીણાની મદદ માંગી. જો કે નવાબની આ ચાલ સરદાર પટેલની મુત્સદ્દીગીરી આગળ ચાલી શકશે નહીં.

મહારાષ્ટ્ર પણ આજે ચર્ચામાં ઓછું નથી. આલંદામાં કોંગ્રેસના ડાબેરી નેતાઓની વિશાળ સભા યોજાઈ રહી છે. અખબારોએ આ મેળાવડા પર વિસ્તૃત લખ્યું છે. શંકર રાવ મોરે, ભાઈ સાહેબ રાઉત, તુલસીદાસ જાધવ, કૃષ્ણરાવ ધુલુપ, જ્ઞાનોબ જાધવ, દત્તા દેશમુખ, કેશવરાવ જેધે જેવા મોટા નેતાઓ અહીં ભેગા થયા છે. નવા ભારતના નિર્માણમાં મહારાષ્ટ્રનું યોગદાન શું હોવું જોઈએ એવી ચર્ચા ચાલી રહી છે. સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહીએ તો, ડાબેરી નેતાઓનું આ એકત્રીકરણ સરકારમાં તેમના મોટા હિસ્સા માટે તેમની તાકાત બતાવવા માટે છે.



રમખાણો, રાજનીતિ અને વિલીનીકરણની મુત્સદ્દીગીરી પર જ 2 ઓગસ્ટને યાદ કરીએ તો ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રી માટે અન્યાય થઈ જાય. એક દિવસ પહેલા જ શુક્રવારે '8 દિન' ફિલ્મ રિલીઝ થયેલી છે. તેમાં અશોક કુમાર અને વીરા મુખ્ય ભૂમિકામાં છે. સઆદત હસન મંટોએ વાર્તા લખી છે. એસડી બર્મને આ ફિલ્મથી ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં પદાર્પણ કર્યું હતું. લોકો કહી રહ્યા છે કે સિનેમા હોલની બહાર લાઈન ખતમ થઈ રહી નથી. સવારથી જ લોકો ટિકિટ માટે કતારો લગાવી રહ્યા છે.