#Question 1

 સવાલ -  ભારતના ટકાઉ, સમાવિષ્ટ વિકાસ અને વિદેશી નીતિના સંદર્ભમાં એક્ટ ઇસ્ટ નીતિને સફળ બનાવવાનું લક્ષ્ય ઉત્તર-પૂર્વ રાજ્યોના વિકાસ વિના પ્રાપ્ત કરી શકાય નહીં. સ્પષ્ટ કરો.

#Gs3 #Current
________
 માળખું

• પરિચય
• વિકાસમાં ભૂમિકા લખો
• વિદેશ નીતિમાં ભૂમિકા વિશે ચર્ચા કરો.
• નિષ્કર્ષ લખો
________

જવાબ -  આઝાદી પહેલાં ઉત્તર-પૂર્વ ક્ષેત્ર મુખ્યત્વે આસામ અને બંગાળમાં વહેંચાયેલો હતો. ભાગલા પછી પૂર્વ પાકિસ્તાન (હાલના બાંગ્લાદેશ) ના ઉત્તરી અને પૂર્વી પ્રદેશમાં આસામ અને કેટલાક અન્ય વિસ્તારોથી અલગ થઈ ધીમે ધીમે સાત રાજ્યોની રચના કરવામાં આવી. આ રાજ્યોના ઉદભવમાં રાજકીય અને સ્થાનિક સમુદાયોની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા હતી. ભારતનો ઉત્તર-પૂર્વીય ક્ષેત્ર 5300 કિ.મી. ની આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદોથી ઘેરાયેલું છે, તેથી તેનું સ્થાન ભૂ-વ્યૂહરચના અને આર્થિક દૃષ્ટિકોણથી ખૂબ મહત્વનું છે.

     આ ક્ષેત્ર સીલીગુરી કોરિડોર દ્વારા ભારતના અન્ય ભાગો સાથે સીધો જોડાયેલ છે જેથી આ ક્ષેત્ર માટે કનેક્ટિવિટીને મોટી સમસ્યા છે. ઉપરાંત, આ વિસ્તાર લાંબા સમયથી ઉપેક્ષાનો ભોગ બન્યો છે અને અહીં વિકાસ સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ પણ મર્યાદિત રહી છે. આ ઉપરાંત, ભૌગોલિક સ્થાન અને સ્થાનિક આદિજાતિ સંસ્કૃતિ અને અલગાવવાદ પણ તેના વિકાસમાં અવરોધરૂપ રહ્યો.

     ટકાઉ, સર્વગ્રાહી વિકાસનું ભારતનું લક્ષ્ય પૂર્વોત્તર રાજ્યોના વિકાસ વિના પૂરુ થઈ શકશે નહીં. તેમના ભૌગોલિક સ્થાનને લીધે આ રાજ્યો ભારતના વિકાસ, વિદેશ નીતિ અને રાષ્ટ્રીય એકતામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે, જે નીચેના મુદ્દાઓ દ્વારા સમજી શકાય છે 👉🏻

• વિકાસના સંદર્ભમાં જોઈએ તો ઉત્તર-પૂર્વી રાજ્યોનો વિકાસ અન્ય ભારતીય રાજ્યો માટે દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયન દેશોના બજારમાં સરળતાથી પ્રવેશની ખાતરી કરી શકે છે. કેન્દ્ર સરકારે મિનિસ્ટ્રી ઓફ ડેવલપમેન્ટ ઓફ નોર્થ-ઈસ્ટ રીજન મંત્રાલયની સ્થાપના કરી છે.

• ઉત્તર-પૂર્વ રાજ્યોમાં ઉપસ્થિત ભૌગોલિક સ્થળો અને નદીઓના સ્થાનને કારણે આ પ્રદેશ ઊર્જા ઉત્પાદનનું એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર બની શકે છે. તે ભારતની ભાવિ ઉર્જા જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે. આ સંદર્ભમાં જ  નોન-લેપ્સેબલ સેન્ટ્રલ પૂલ ઓફ રિસોર્સ (NLCPR) ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. જેથી ઉત્તર-પૂર્વી રાજ્યોમાં પ્રાપ્ય કુદરતી સંસાધનોનો ઉપયોગ ટકાઉ રીતે કરી શકાય છે.

 👉🏻વિદેશી નીતિના સંદર્ભમાં જોઈએ તો 

• ચીન, ભૂટાન, મ્યાનમાર, બાંગ્લાદેશ જેવા પડોશી દેશોની સાથે ઉત્તર-પૂર્વી રાજ્યો સીમાઓ બનાવે છે જે ભૌગોલિક રાજકીય સ્થિતિ અને પ્રાદેશિક સાર્વભૌમત્વ માટે મહત્વપૂર્ણ બને છે.

• આ રાજ્યો ચીન સાથે પ્રાદેશિક વર્ચસ્વની વિદેશ નીતિમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. આ સંદર્ભમાં કલાદાન મલ્ટી-મોડલ ટ્રાંઝિટ ટ્રાન્સપોર્ટ પ્રોજેક્ટ, બીબીઆઈએન રોડ પ્રોજેક્ટ એ એક મહત્વપૂર્ણ ઉદાહરણ છે.

• સરકારે 'એક્ટ ઇસ્ટ' દ્વારા પૂર્વોત્તરમાં સર્વગ્રાહી અને સર્વસામાન્ય વિકાસના અનેક પ્રોજેક્ટ્સ શરૂ કર્યા છે અને ભારતના આ ક્ષેત્રને દક્ષિણ પૂર્વ એશિયાના દેશો માટે 'સંભવિત કેન્દ્ર' અથવા સંભવિત ક્ષેત્ર તરીકે વિકસાવવામાં આવી રહ્યો છે.  છે. એક્ટ ઇસ્ટ નીતિનો હેતુ એશિયા પેસિફિક ક્ષેત્રના દેશો સાથે બહુપક્ષીય જોડાણ દ્વારા આર્થિક સહકાર અને સાંસ્કૃતિક સંબંધોને સતત પ્રોત્સાહન આપવાનો છે અને વૈશ્વિક રાજકારણ અને અર્થવ્યવસ્થામાં ભારતની અસરકારક ભૂમિકા સુનિશ્ચિત કરવાનું છે.

⚪️ નિષ્કર્ષ - 'એક્ટ ઇસ્ટ પોલિસી' ભારતના ઉત્તર પૂર્વ ક્ષેત્રને 'પૂર્વીય પ્રવેશદ્વાર' તરીકે મહત્વ આપે છે. આ ક્ષેત્ર સમગ્ર ભારતની પ્રગતિ અને સમૃદ્ધિ માટે વિસ્તૃત કોરિડોર છે તેથી આ નીતિમાં ઉત્તર પૂર્વ ક્ષેત્રના વિકાસને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું હતું. પૂર્વોત્તર ક્ષેત્રમાં માળખાગત સુવિધાઓનો વિકાસ કરીને આસિયાન ક્ષેત્રની સાથે તેના સંબંધો અને સંપર્ક મજબૂત બનાવવાના પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.